Аԥсны аҳҭнықалақь — Аҟәа, Амшын еиқәа зҿыкәыршоу Аҟәатәи ашыцәа аҟны ишьҭоу қалақь дууп.   Урыстәылатәи аҳәаа инаркны 107 км бжьоуп, Шәача инаркны — 146 км.  Ашьхақәа рҟынтә илбаауеит ақалақь иалсны ицо аӡиасқәа Аӡаԥшьи Баслеи. Аладатәи аган ала уи еиҩнашоит аӡиас Кьалашәыр. Ҩадантә иахьчоит ицам-цамуа иахагылоу Кавказтәи ашьхеибаркыра хада. Амшын аԥшаҳәа зегьы аҟнеиԥш, ақалақь аҟны аҳауа ицәаакыроу субтропикатәны иҟоуп. Уи иаҳәоит ара апальмақәа рацәаны ишрызҳауа атәы. Аӡын аҳауа +6 инаркны +8 °C   рыбжьара иҟоуп.  Аԥхын еиҳа лассы-лассы +24 °C инаркны +30 °C рҟынӡа ихалалоит. Аԥхын аӡы +28 °C рҟынӡа иԥхоит.

Ақалақь аҭоурых

Аҟәа – Амшынеиқәа аҿықә аҟны ишьҭоу шәаԥыџьаԥла иҭалаҳау ижәытәӡатәиу қалақьуп. Ара 2500 шықәса рыҩныҵҟа ажәларқәа жәпакы, аҭыԥантәи ашьхарыуаа (аԥсилааи абазгааи) реиԥш, егьырҭ ажәларқәагьы: абырзенцәа, аурымцәа, византиаа, генуезаа, аҭырқәцәа, ақырҭқәа, аурысқәа уҳәа уб.егь. ркультурақәа еизааигәахон, еилысуан. Урҭ зегьы, шамахамзар, ақалақь дасу дара рхатәы хьӡы арҭон, ианцоз рыҟазаара атәы зныԥшуаз абаҟақәа нрыжьуан.   

Аҭыԥантәи  ажәларқәа ари аҭыԥ Аҟәа ҳәа иашьҭан, иахьагьы аҳҭнықалақь хьӡысгьы иамоу уи ауп. Ажәытәтәи абырзенқәа – Диоскуриа ҳәа ахьӡырҵеит, аурымқәа – Себастополис, аҭырқәцәа – Сухум-Кале. Аԥсабара ссир, аладатәи амра цаҳәцаҳә, ашьхара аҳауа азҩыдара, зеиԥшыҟам архитектура – абарҭқәа зегь рыла ибеиоуп ақалақь.

Аҟәа иахьа

Аҟәа иахьа – ареспублика зегьы азы ааглыхратә, транспорттә еиқәҳәалараҭаны иҟоу, Аԥсны аполитика-административтә, аекономикатә, акультуратә, аҭҵаарадырратә, аҵараиуратә центруп. Аҳҭнықалақь аҵакыра дгьыл иартәоит 21 км². Аҟәоуп иахьыҟоу аҳәынҭқарратә напхгаратә усбарҭа хадақәа, иара убас аус руеит аҵак ду змоу Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа, Аԥсуаҭҵааратә институт, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә университет, Аҳәынҭқарратә драматә театрқәа, Афилармониа, Амилаҭтә библиотека, Аҳәынҭқарратә музеиқәа, аколлеџьқәа, аҵараиурҭақәа, ашколқәа уҳәа акультура-ааӡарҭатә, аҵараиуратә усҳәарҭақәа.

Аҭыԥҷыдақәа

Аҟәа – аҭоурыхтәи аԥсабаратәи ҭыԥҷыдақәа рыла ибеиоу зеиԥшыҟам қалақьуп. Аҟәа абаа (Сухум-Кале), анырҳара иамоу џьашьахәуп,   Кьалашәыртәи агәар (Аԥсуа гәара ду), VI ашәышықәсазы иргылаз, аҭыԥантәи ауааи ақалақь иаҭаауа асасцәеи анеиааиразы бзиа ирбо аҭыԥқәа – Амҳаџьыраа рыԥшаҳәа, Диоскураа рыԥшаҳәа. Аҟәа иаҭааз дызусҭзаалак ақалақь агәаҿы иҟоу асубтропикатә культура музеиҵас  иаԥҵоу Аботаникатә баҳча мбакәа дцом. Аԥсны збарц иаауа атуристцәа рыбжьара акыр ирылаҵәаны иҟоуп Аҟәатәи амаамынааӡарҭа   – Аԥсны аҭҵаарадыррақәа ракадемиа Аԥышәаратә патологиеи атерапиеи рыҭҵаарадырратә институт. Ақалақь аҿы аус руеит атеатрқәа, амузеиқәа, аныхабаақәа, иҟоуп имаҷымкәа апаркқәа, абаҳча хәыҷқәа. Аҟәа иарбан аамҭазаалак уахьцаша, иубаша ыҟоуп.